Posiedzenia sądowe w sprawach o rozwód

Posiedzenia sądowe w sprawach o rozwód toczą się według przepisów ogólnych KPC z pewnymi odrębnościami, charakterystycznymi dla postępowań w sprawach małżeńskich.

W tym wpisie omówię wyłącznie odrębności postępowania w sprawach małżeńskich. Odrębności te wynikają z przepisów art. 427-435 KPC.

Przepis art. 427 KPC stanowi, że posiedzenia odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba, że obie strony żądają publicznego rozpoznania, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności. W literaturze trafnie podkreśla się, że rozpoznawanie spraw małżeńskich, ze względu na ich charakter, tj. roztrząsanie kwestii osobistych, intymnych, powinno być wolne od obecności osób postronnych, a zatem zapewnić, aby sprawy z życia rodzinnego oraz małżeńskiego nie wychodziły poza salę sądową.

Podczas posiedzeń w sprawach małżeńskich, odbywanych przy drzwiach zamkniętych mogą być obecni na sali: strony, interwenci uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka oraz osoby zaufania, po dwie z każdej strony (art. 154 KPC).

Mimo odbywania posiedzenia przy drzwiach zamkniętych ogłoszenie wyroku w sprawach małżeńskich odbywa się publicznie. Obligatoryjność publicznego ogłoszenia orzeczenia dotyczy wyłącznie jego sentencji. Natomiast zgodnie z przepisem 326 §3 KPC, przewodniczący może zaniechać ustnego podania zasadniczych motywów rozstrzygnięcia.

Kolejny wyjątek dotyczący posiedzeń w postępowaniu odrębnym w sprawach małżeńskich wprowadza przepis art. 428 KPC. Według tego przepisu rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron. Jednakże w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda na pierwsze posiedzenie sądowe wyznaczone w celu przeprowadzenia rozprawy, postępowanie ulega zawieszeniu, chyba, że prokurator popiera żądanie unieważnienia albo ustalenia istnienia lub nieistnienia małżeństwa (art. 428 § 1 KPC).

Powołany przepis nie wymaga osobistego stawiennictwa powoda na pierwszej rozprawie. Wystarczy, aby na tę rozprawę stawił się pełnomocnik procesowy powoda, mający ważne pełnomocnictwo.

Kolejną odrębność postępowania w sprawach małżeńskich w stosunku do zwykłego postepowania procesowego wprowadza przepis art. 429 kpc, według którego, jeżeli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie, sąd może skazać ją na grzywnę według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka, nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu.  Do skazania strony na grzywnę konieczne jest jej uprzednie wezwanie do osobistego stawiennictwa oraz niestawienie się tejże strony na posiedzenie bez usprawiedliwionych powodów. Ocena, czy powody niestawiennictwa strony są dostateczne usprawiedliwione należy do swobodnego uznania sądu. Za usprawiedliwioną przyczynę niestawiennictwa strony judykatura uznała m.in. brak środków materialnych lub gdy poniesienie kosztów stawiennictwa mogłoby przynieść rodzinie poważny uszczerbek (orz. SN Z 14.08.1952, C 1474/52) oraz w pewnych wypadkach odległość miejsca zamieszkania strony od siedziby sądu (orz. Sn z 10.3.1954, II C 6/54).

Do istotnych odrębności postępowania dowodowego w sprawach małżeńskich należy ograniczenie kręgu osób, które mogą być świadkami w tych sprawach. Według art. 430 KPC, małoletni, którzy nie ukończyli 13 lat, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat 17 nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków.

Od przesłuchania małoletniego należy odróżnić jego wysłuchanie w przedmiocie powierzenia władzy rodzicielskiej przez jednego z rodziców, co powinno odbywać się poza salą sądową, ze względu na ochronę dzieci przed skutkami przesłuchań w sprawach małżeńskich, ze względu na niejednokrotnie drastyczne fakty z pożycia małżeńskiego, które są przedmiotem ustaleń sądów w sprawach rozwodowych.

Kolejną odmiennością postępowania dowodowego w sprawach o rozwód jest przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. Zgodnie z art. 299 KPC jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla ich wyjaśnienia zarządzi dowód z przesłuchania stron. Tymczasem zgodnie z art. 432 KPC w każdej sprawie o rozwód lub separację sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. W wezwaniu na rozprawę Sąd powinien wyraźnie zaznaczyć, że chce przesłuchać stronę właśnie w tym charakterze, a także, iż w wypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa dowód z jej przesłuchania może zostać pominięty.