Wykonanie zastępcze

Jednostronny protokół odbioru robót budowlanych w świetle obowiązujących przepisów

Jednostronny protokół odbioru robót budowlanych podpisany przez wykonawcę jest dopuszczalny, jeżeli od jego sporządzenia uzależniona jest zapłata wynagrodzenia. Takie rozwiązanie ogranicza możliwość uzależniania zobowiązanego do zapłaty (inwestora, generalnego wykonawcy) wobec wykonawcy (podwykonawcy). Takie stanowisko przedstawił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 4 lipca 1998 roku (II CKNS 673/97). Takie rozstrzygnięcie znajduje uzasadnienie w przepisach i rozwiązuje szereg praktycznych problemów.

W praktyce umów o roboty budowlane przyjął się schemat wystawiania faktur końcowych przez wykonawcę po podpisaniu przez strony protokołu odbioru końcowego. Jednak w przypadku kiedy pracę zakończono – obiekt stoi, działa, spełnia swoją rolę – a formalnego odbioru robót nie ma zachodzi brak podstawy do wystawienia faktury, a w konsekwencji wykonawca nie otrzymuje należnego wynagrodzenia.

Czy faktycznie inwestor może w nieskończoność wstrzymywać zapłatę właśnie poprzez odwlekanie podpisania protokołu odbioru robót?

Po pierwsze zauważyć należy, iż odbiór nie jest jednoznaczny z podpisaniem protokołu odbioru. Żadne przepisy nie wymagają przyjęcia przez inwestora wykonanych robót w żadnej określonej formie. Odbiór robót zatem może być uznany za dokonany również przez fakty dokonane – np. Inwestor zaczął korzystać z obiektu. Jednakże protokół ma niewątpliwy walor dowodowy, ułatwia ustalenie okoliczności konkretnego przypadku.

Z przepisów prawa wynika jednoznaczny obowiązek inwestora do odebrania prac i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Zatem wykonawca (podwykonawca) może żądać wykonania powyższego obowiązku przez inwestora. Mając powyższe okoliczności na względzie sądy stwierdzają, że „Odbiór robót jest elementem przełomowym w stosunkach pomiędzy stronami umowy o roboty budowlane, gdyż z jednej strony potwierdza wykonanie zobowiązania i otwiera wykonawcy prawo do żądania wynagrodzenia, bądź wskazuje na jego niewykonanie lub nienależyte wykonanie w całości lub w części wobec istnienia wad i rodzi odpowiedzialność za wady ujawnione przy odbiorze, a z drugiej strony wyznacza początek biegu terminów rękojmi za wady. (…)  Podkreślić należy, że w sytuacji gdy wymagalność roszczenia o wynagrodzenie za wykonane roboty uzależniona jest od protokolarnego odbioru robót, decydujące znaczenie ma nie tylko sporządzenie takiego protokołu, ale w razie jego braku, bądź odsunięcia tej czynności w czasie, w stosunku do okresu, w którym wykonano roboty, istotne znaczenie mają także przyczyny, które to spowodowały. W sytuacji bowiem, kiedy zamawiający z przyczyn leżących po jego stronie uchybia obowiązkowi odbioru robót, następują skutki zwłoki po jego stronie i takie zachowanie pozostaje bez wpływu na roszczenie wykonawcy, który uprawniony jest do żądania wynagrodzenia, a roszczenie jego staje się wymagalne z chwilą, w której po spełnieniu obowiązków przez wykonawcę, odbiór winien nastąpić.”

Wniosek z powyższych rozważań jest prosty. Gdyby w sytuacji faktycznego przedstawienia prac do odbioru, a tym bardziej w przypadku przyjęcia wykonywanego obiektu do użytkowania przez inwestora, uzależniać należne wykonawcy wynagrodzenie od sporządzenia dwustronnego, pisemnego protokołu, „(…) inwestor korzystałby z wybudowanego obiektu bez zapłaty wynagrodzenia na rzecz wykonawcy, czego akceptować nie sposób”.

Przesłanki uzasadniające odmowę dokonania odbioru robót budowlanych

W świetle art. 647 KC odbiór robót należy do obowiązków inwestora i nie może być uzależniony od braku wad bądź usterek tych robót. Wskazany przepis stanowi bowiem o odbiorze robót, a nie o bezusterkowym odbiorze robót.

Zgodnie z art. 354§1 KC wykonawca powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno – gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje, także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

Na gruncie art. 647 KC przyjmuje się że jeżeli wykonawca zgłosił zakończenie robót budowlanych, to inwestor jest zobowiązany dokonać ich odbioru. Odmowa odbioru robót przez inwestora jest uzasadniona jedynie w przypadku, gdy przedmiot zamówienia został wykonany niezgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej lub wady są na tyle istotne, że obiekt nie nadaje się do użytkowania.

Jeśli inwestor jedynie z przyczyn zależnych od niego uchybia obowiązkowi odbioru robót, to następują skutki zwłoki po jego stronie i wówczas wykonawca jest uprawniony do żądania wynagrodzenia, a jego roszczenia staje się wymagalne z chwilą, w której po spełnieniu obowiązków przez wykonawcę odbiór powinien nastąpić.

Odmowa odbioru jest zatem uzasadniona gdy przedmiot zamówienia będzie mógł być zakwalifikowany jako wykonany niezgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej lub wady będą na tyle istotne, że obiekt nie będzie się nadawał do użytkowania.

Kiedy można skorzystać  z wykonania zastępczego?

Wykonanie zastępcze jest wykonaniem czynności do której był zobowiązany dłużnik przez wierzyciela jednak na koszt dłużnika. Zgodnie z przepisami wierzyciel w razie zwłoki dłużnika (zawinione opóźnienie) w wykonaniu zobowiązania może zachowując roszczenie o naprawienie szkody żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.